مجموعه باستانی هفت تپه در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شوش در نزدیکی جاده ترانزیت ‘شوش – اهواز’ واقع شده است . جاده منتهی به این محوطه جاده آسفالت است و دسترسی به آن نیز آسان است …
نخستین عملیات کاوش در این محوطه باستانی به سرپرستی دکتر عزت اله نگهبان در سال ۱۳۴۴ آغاز و تا سال ۱۳۵۷ شمسی ادامه یافت.این ماموریت که از طرف گروه باستان شناسی فرهنگ و هنر دانشگاه تهران این کاوش ها انجام گرفت ، بر اثریک اتفاق ساده شروع گردید . دشت وسیع خوزستان از جمله زمین های پایین دست سد دز بالاخص زمین های هفت تپه که از دهه های ۳۰ تا ۴۰ شمسی بعنوان مرکز طرح توسعه نیشکر انتخاب شده بودند در زیر عملیات تسطیح اراضی قرار گرفتند که در هنگام تسطیح و در هنگام جاده سازی بصورت کاملا اتفاقی قسمتی از یک دیواره خشتی و طاق آجری نمایان شد وهم اکنون نیز در کنار جاده قابل مشاهده است .
باستان شناسان از آنجا بازدید کرده و هیات کاوش این نقطه را به عنوان نقطه شروع کار حفاری و کاوش انتخاب کردنند .
در طول ۱۴ فصل کاوش تعداد ۱۵۰ ترانشه خاکبرداری گردید و در طی این کاوش ها قسمتی از دوره ئ تاریک یا مفقود بین سالهای ۱۵۰۵ – ۱۳۵۰ پیش از میلاد مشخص گردید .
حاصل این حفاری ها در هفت تپه که تنها حفاری های انجام شده توسط یک هیات ایرانی در این منطقه انجام شد ، مقابر انواع سفال ها کتبیه های سفالی اشیا برنزی و بسیاری از مجسمه های سفالین بوده و همچنین مقبره خانوادگی تپتی آهار( اهر) پادشاه مقتدر ایلام و ملکه او بود .
با پیدا شدن این مقبره یکی از قدیمترین طاق ضربی ( قوسی ) کشف گردید . این محوطه مربوطه به دوره ایلام میانه ( قرن ۱۵ پیش از میلاد ) بوده و از تپه های متعددی تشکیل شده است ( که گویا نام هفت تپه نیز به همین دلیل اقتباس شده است ) و بقایای یک اجتماع و شهر را در خود جای داده است و البته بررسی های سطح الارضی که مک آدامز در این ناحیه انجام داده گویای این نظریه است که این محوطه فقط در دوره محدودی مسکونی بوده است ؛ با توجه به آثار و لوحه های کشف شده در کاوش ها نام باستانی این شهر ‘کپنک’ بوده است .
دکتر نگهبان نیز با توجه به ترجمه سنگ نوشته ای که در این مجموعه بدست آمده این مقبره را به تپتی اهر و ملکه او نسبت می دهد . در این مقبره سکوی بزرگی ایجاد شده که توسط دیوار های کوتاهی به سه بخش تقسیم شده که در بخش میانی بدون اسکلت و در بخش جنوبی ۲ یا ۳ اسکلت بوده است .
این مقبره دارای سالن های متعدد و ایوان و حیاط بوده که با مقبره مرتبط بوده است و در بخش غربی مقبره ی تپتی اهر و در جوار این مقبره یک مقبره یا گور دسته جمعی دیده می شود که در آن ۲۳ اسکلت وجود داشته که ۱۴ اسکلت آن بطور منظم و ۹ اسکلت دیگر به علت عدم وجود فضای کافی و یا دیگر علل بطور نا منظم بر روی آنها انباشته شده بودند .
عمده مصالح به کار رفته در مقبره ها از خشت پخته ( آجر ) با ملات کج و طاق با قوس هلالی یا ضربی که جز اولین طاق ها و قوس های باستان است و متعلق به مقبره تپتی اهر می باشد . علاوه بر کشف مجموعه مقبره ها ، بازمانده های دو صفه (سکو) بسیار بزرگ خشتی مشخص شده که در مجاورت آن ها اتاق ها و سالن های متعدد ی قرار داشته اند و در دوران رونق و آبادانی ارتفاع آنها تا ۳۰ متر تخمین زده شده است. قطر دیواره های خشتی بنا شده در بعضی از قسمت ها به حدود ۵/۱۰ متر می رسد .
پیکر ها و مجسمه ها
پیکر هایی که در محوطه تاریخی هفت تپه پیدا شده شامل مجسمه گلی انسان و مجسمه گل پخته انسان که مجسمه نوازندگان و الهه باروری و مجسمه حیوانات می باشد . مجسمه هایی که انسان را در حال نواختن ساز هایی مانند تار و سه تار بوده که معرف قدمت موسیقی را در ایران و بالاخص قدمت این آلات موسیقی را نشان می دهد و نیز نشان از این دارد که ایرانیان باستان از چه دورانی با موسیقی آشنا و آنرا می نواختند ؛ همچنین مجسمه های فراوانی از حیوانات مختلف چون گاو کوهان دار اسب و قوچ از جنس گل پخته یا سفال در حین کاوش یافت شد .
اشیا سنگی
در محوطه تاریخی هفت تپه اشیا سنگی از جمله ظروف سنگی تیغه های سنگی چخماقی و حلقه های سنگی و سر گرزهای سنگی یافت شد ؛ این سرگرزها در انجام مراسم مذهبی و تشریفات خاص کاربرد داشتند و لزوما به معنای زاغه مهمات نبوده بلکه احتمال نزدیکی این محل به چغازنبیل می تواند یکی از دلیل یافت این سر گرزه ها در این منطقه است .
اشیا فلزی
در قسمت شرقی ساختمان شماره یک ( مقبره ها ) کوره ساخت اشیا مفرغی وجود دارد که نمونه هایی از این نوع اشیا در کنار این کوره یافت گردید این اشیا مجموعه ای از شمش های مفرغی اسکنه ها ، مغارهای مفرغی درفش ها ، سوزن های مفرغی ، دکمه ها ، قلاب ، میخ ، اره مفرغی ، اره مسی ، خنجر و تیرهای مفرغی و تبر مفرغی نیز دیده می شوند .
اشیا تزئینی
از جمله آثار تزئینی که در کاوش های این محوطه باستانی بدست آمد می توان به گردنبد ها ، دکمه ها و پروانه ی تزئین شده با طلا و عقیق که با دقت و سعی زیادی ساخته شده است و جالب است بدانید که حداقل ۲ ماسک صورت در این محوطه باستانی کشف شده است که بسیار و نادر هستند.
این شهر و آثار تمدن ایلام در هفت تپه (شهر تیکنی ) در سال ۶۴۰ پیش از میلاد بر اثر تهاجم آشوریان به فرماندهی آشور بانیپال ویران گردید و حاکمیت ایلامیان پس از هزاران سال منقرض گردید.
