در ولایتی در شرق کشور افغانستان به نام غزنی یا غزنین ، در لابلای بقایای قدیمی شهر و در منطقه ای شناخته شده به نام شهر کهنه ساختمانی جلوه می کند و در آن آرامگاهی است که مردم به آن مقبره بهلول نسبت داده اند …
بهلول، شخصیتی دانا و شناخته شده در حکایات ایرانی ، کمتر کسی وجود دارد که تا کنون نام بهلول را نشنیده باشد ؛ آیا تاکنون با خود فکر کرده اید آرامگاه بهلول در کجاست ؟
در شمال شهر غزنی در میان مناره های قدیمی شهر و در منطقه ای موسوم به شهر کهنه، آرامگاهی قرار دارد که مردم آن را به نام “مقبره بهلول دانا” می شناسند؛ این مقبره، زیارتگاه خاص و عام است و بسیاری از مردم به آن نگاهی قدسی و مبارک دارند.
در احوالات بهلول در هیچ کتاب تاریخی، چیزی وارد نشده اما در غزنی شماری از فرهنگیان بر این باورند که وی معاصر “سلطان محمود” و “سلطان ابراهیم غزنوی” بوده و در آن زمان از شأن و منزلت بالایی در نزد سلاطین برخوردار بوده و شاهان به وی ارادت بسیار داشتند.
در باب شناخت شخصیت بهلول محققین و مورخانی از جمله «معین احمد حقیقی اسفندوی» در شماره ۱۳ سال ۱۳۴۱ روزنامه “سنایی” به استناد “استاد خلیلی” نوشته: در صحن زیارتگاه بهلول روبروی آرامگاه وی سنگی دیده شده است که بر خلاف معمول و در هر دو طرف آن تاریخ نوشته شده و نام “شیخ دولت علی ابن برهان” در آن ثبت گردیده و یک کلمه در قسمت شرقی سنگ به ملاحظه می رسد که از آن کلمه بهلول استخراج می گردد و این کلمه همان است که مزار حضرت بهلول بدان نسبت داده شده است.
استاد خلیل الله خلیلی معتقد بود که انتساب نام بهلول از همین سنگ استخراج شده و بر زبان عوام جریان یافته است در کتیبه مذکور کلمه بهلول این طور درج گردیده «بهلولی الثامن العشرمن شهر ذی الحجه» یعنی سال ۷۹۳ که باسلطنت «امیر تیمور لنگ» نزدیکی می کند و بهلول تخلص یا بقیه اسم وی می باشد.
در مقابل اعتقاد استاد خلیلی، شماری از فرهنگیان غزنی باور دارند که نام اصلی بهلول، «امام زاهد» بوده اما از آنجایی که بهلول دیگری در دوره های صدر اسلام، از عرفا، سالکان و عالمان مشهور روزگار بوده و بهلول غزنوی نیز در این زمینه ها، شباهت بسیاری به وی داشته است، به بهلول معروف شده است.
مردم غزنی همچنین از بهلول به عنوان مردی صاحب کرامات یاد می کنند و معتقدند که وی مردی عارف، شاعر مشرب و هنجارشکن بوده است.
این در حالی است که گروهی از مردم، دیوان اشعاری را نیز به بهلول دانا نسبت می دهند، اشعاری که اگرچه گفته می شود مشحون از مفاهیم بلند عارفانه است اما پریشان و ناپخته به نظر می رسد.
مقبره بهلول اخیراً از سوی اداره اطلاعات و فرهنگ غزنی، بازسازی شده و بر فراز آن یک گنبد ۶ متری و در قسمت پایین آن، یک سردابه بزرگ ساخته شده است.
این در حالی است که به گفته شماری از پژوهشگران مسایل تاریخی در غزنی، یک بهلول دیگر نیز در متون تاریخی مربوط به دوره غزنویان حضور دارد که گمان می رود برادر «سلطان محمود غزنوی» بوده است.
مقبره بهلول برادر سلطان محمود، در قریه ای معروف به همین نام (بهلول) قرار دارد اما مقبره بهلول دانا (امام محمد زاهد) بر فراز تپه ای در شهر کهنه غزنی است.
